Gdy okazuje się, że nasze ukochane „żywe srebro” otrzymuje jednak diagnozę nadpobudliwości psychoruchowej, najczęściej na rodziców pada blady strach. Świadomość konsekwencji społecznych, czy edukacyjnych tego zaburzenia niejednokrotnie spędza im sen z powiek. I choć sprawa jest poważna oraz zdecydowanie wymaga specjalistycznego podejścia, to sami rodzice wcale nie muszą czuć się bezradni. Istnieje bowiem wiele doraźnych sposobów na to, by ułatwić codzienne funkcjonowanie patologicznie nadpobudliwemu maluchowi.
Nadpobudliwość psychoruchowa - rzecz złożona
Wiele osób bez problemu jest w stanie rozpoznać typowo nadpobudliwego psychoruchowo malca – dziecko to bowiem mocno będzie wyróżniać się zauważalnymi trudnościami w kontrolowaniu swoich zachowań tak w sferze uwagi, jak i ruchów oraz emocji. Nie każdy jednak ma świadomość, że specyficzne funkcjonowanie takiego malca wcale nie wynika z jego złego wychowania, „rozpuszczenia”, czy złej woli, a po prostu z ciężaru dźwiganych deficytów: uwagi, impulsywności i nadmiernej ruchliwości. I choć taka triada stanowi największe wyzwanie, tak dla dotkniętego nią dziecka jak i dla jego opiekunów, to warto także pamiętać, że owe trzy kwestie generować mogą jeszcze inne podtypy nadpobudliwości, a one z kolei determinować będą różne, charakterystyczne zachowania małych „nadpobudliwców”. Możemy tu więc mówić o wspomnianej już wcześniej tzw. nadpobudliwości mieszanej – gdzie w równym stopniu nasilone są deficyty koncentracji/uwagi jak i zaburzenia związane z nadruchliwością i impulsywnością (jest to zdecydowanie najtrudniejszy typ nadpobudliwości), ale i o nadpobudliwości ruchowej, a także nadpobudliwości, w przebiegu której podstawowym problemem będą nasilone zaburzenia koncentracji.
Zachowania dziecka nadpobudliwego dyktowane deficytami w trzech wiodących obszarach funkcjonowania człowieka będą symptomatyczne.
Sfera ruchowa (objawy nadruchliwości) | ||
|---|---|---|
• dziecko jest pobudzone: ciągle się wierci, porusza rękami, nogami; | ||
• nadmierną ruchliwość obserwuje się w różnych sytuacjach i miejscach, dziecko nie umie dostosować swojego zachowania do okoliczności; | ||
• maluch nie potrafi „wysiedzieć w jednym miejscu“, gdy się tego od niego oczekuje; | ||
• jest nadmiernie ruchliwe lub gadatliwe nawet w sytuacjach, gdy takie zachowanie jest niewłaściwe; | ||
• podczas zabawy często zachowuje się nieadekwatnie głośno, nie umie odpoczywać w ciszy i spokoju. | ||
Sfera poznawcza (objawy zaburzeń koncentracji uwagi) | ||
|---|---|---|
• podczas odrabiania zadań, wykonywania obowiązków, czy nauki dziecko nie zwraca uwagi na szczegóły, popełnia błędy wynikające „z niedopatrzenia“; | ||
• nie potrafi skoncentrować się nieciekawym dla niego zadaniu, choć zwykle bez problemu skupia się na czynności, która go interesuje (np. zabawa, oglądanie telewizji, gra na komputerze lub nauka przedmiotu, który je ciekawi); | ||
• wygląda, jakby nie słuchało co się do niego mówi; często trzeba kilkakrotnie powtórzyć komunikat lub polecenie, żeby dziecko zareagowało; | ||
• ma trudności w postępowaniu według instrukcji, przerywa wykonywanie zadań lub obowiązków, ma duże problemy z ich dokończeniem; | ||
• unika lub z dużą niechęcią podejmuje zadania wymagające długotrwałego wysiłku umysłowego; | ||
• gubi rzeczy – zabawki, przybory; często nie pamięta, gdzie zostawiło dany przedmiot; | ||
• łatwo rozprasza się pod wpływem bodźców zewnętrznych; | ||
• często zapomina o codziennych obowiązkach; | ||
• ma problemy z zaplanowaniem aktywności i zadań, zwleka z ich rozpoczęciem lub odkłada ich wykonanie na ostatnią chwilę; | ||
Sfera emocjonalna (objawy nadmiernej impulsywności) | ||
|---|---|---|
• dziecko często odpowiada na pytanie, zanim pytająca osoba skończy je zadawać; | ||
• w sytuacjach grupowych (np. w grach i zabawach) nie umie spokojnie czekać na swoją kolej; | ||
• przerywa innym rozmowę lub czynność, „wtrąca się“ w wypowiedzi i aktywności innych; | ||
• jest gadatliwe, mówi to co myśli bez zastanowienia i nie zważając, czy w danej sytuacji tak „wypada“; | ||
• nie kontroluje reakcji emocjonalnych, wykazuje wzmożoną ekspresję uczuć; | ||
• bywa, że w poczuciu krzywdy reaguje agresją; | ||
• często ma obniżone poczucie własnej wartości. | ||
Jak rodzice mogą ułatwić codzienne funkcjonowanie swojemu nadpobudliwemu maluchowi?
- Izolować od wielobodźcowego środowiska – dziecko nadpobudliwe nade wszystko potrzebuje spokoju. Dobrze, gdy pokój do nauki malca jest czysty/względnie pusty i wyciszony (najmniejszy odgłos bowiem może oderwać go od pracy);
- Starać się, by w domu panowała atmosfera spokoju, warto unikać też puszczania głośnej muzyki, funkcjonowania “przy telewizorze w tle” zapraszania często wielu gości naraz;
- Wspólnie z dzieckiem formułować i pilnować realizacji jego celów (ważne by były one jasne, niezbyt odległe w czasie i proste do realizacji);
- Dokonywać gradacji obowiązków dziecka tak, by miało ono jasne pojęcie co jest najważniejsze, a co może zrobić w następnej kolejności;
- Przypominać dziecku o obowiązkach oraz stopniowo się z tego wycofywać, nauczywszy dziecko stosowania różnych metody na to, by samo o mogło już o nich pamiętać;
- Dużo rozmawiać stwarzając możliwość odreagowania napięć dziecka, a także prezentować mu właściwe formy zachowania (na przykład przećwiczyć z nim trudne sytuacje w postaci wspólnej zabawy pacynkami, czy zabawkami tak, by dziecko wypróbowało nowe reakcje/sposoby zachowania w sprzyjających okolicznościach);
- Wprowadzić techniki relaksacyjne i stosować je zwłaszcza przed wysiłkiem umysłowym i snem;
- Nauczyć dziecko rozpoznawania emocji i skutków jakie niesie za sobą zachowanie podyktowane niekontrolowaniem niektórych z nich;
- Przekazywać dziecku krótkie komunikaty. Zamiast mówić np. :„znowu wróciłeś z podwórka w tych zabłoconych butach i wchodzisz w nich na dywan”- należy powiedzieć„zdejmij buty” lub „buty” i upewnić się czy dziecko to usłyszało, ewentualnie dopytać o to dodając na koniec „proszę powtórz”;
- Dzielić dziecku zadania na etapy;
- Mówić do dziecka jasno i wyraźnie, starając się, by to, co mówimy było jak najbardziej konkretne (zamiast: „znów nie posprzątałeś pokoju”, powiedzieć konkretnie: „posprzątaj pokój”, a nawet podzielić daną czynność na mniejsze – wtedy dawać powinniśmy polecenia po kolei „pościel łóżko”, „zdejmij rzeczy z krzesła”, “włóż rzeczy do szafy”itd.
- Uważać na uczucia dziecka (na przykład zamiast mówienia „ale z ciebie niezdara”, powiedzieć dziecku po prostu: „ trzymaj talerz prosto”;
- Jeżeli dziecko trzeba skarcić, należy zrobić to od razu, pamiętając jednocześnie, że „autorytet zdobywa się spokojem, pewnością siebie i stanowczością”; pamiętaj też by nie atakować charakteru dziecka, a jedynie krytykować jego zachowanie;
- Rozmawiać z dzieckiem tak, by przykuć jego uwagę (np często zwracać się do niego po imieniu, patrzeć mu w oczy, prosić by on też tak robił);
- Pokazać dziecku, w jaki sposób może rozładować napięcie (np. przygotować w domu specjalny “kącik złości” i odpowiednie do tego przybory);
- Stały rytm dnia i rytualizm – ważne by dziecko znało porę wstawania, posiłków, obowiązków i kładzenia się spać – to daje maluchowi poczucie bezpieczeństwa i stałości, a poza tym odpowiednio reguluje/wycisza jego układ nerwowy (chodzi tu nawet nie tylko o dokładne wyznaczanie i trzymanie się godzin – choć o to również – ale także o przestrzeganie porządku, czyli kolejności aktywności);
- Opracować z dzieckiem kodeks obowiązujących reguł, jak również jasno sprecyzować konsekwencje łamania niepodważalnych praw;
- Pomagać w porządkowaniu otoczenia (segregowanie, układanie przedmiotów itp);
- Organizować dużo samodzielnych zajęć i zabaw klasyfikujących, porządkowych;
- Pilnować, by dziecko kończyło jedną czynność zanim przejdzie do następnej (np. by odłożyło zabawkę zanim sięgnie po następną);
- Organizować ukierunkowaną aktywność ruchową, sportową, która pomoże odreagować napięcia ; należy pamiętać jednak o tym, by nie doszło do nadmiernego pobudzenia i agresji! Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo potrzebuje wyciszenia pod koniec każdej aktywności sportowej, zmniejszonej stymulacji;
- Załatwiać wszelkie problemy dziecka w momentach jego (i własnego!) wyciszenia;
- Przede wszystkim nagradzać i chwalić prawidłowe zachowania dziecka; ignorować żądania zgłaszane w niewłaściwy sposób;
- Podkreślać dobre strony dziecka (starać się pochwalić je za coś choć raz dziennie);
- Tam, gdzie jest to możliwe należy wyeliminować pośpiech.
Czego rodzice dziecka nadpobudliwego psychoruchowo bezwzględnie robić NIE powinni?
- Bić – bicie jako środek wychowawczy absolutnie nie rozwiązuje problemów, a najczęściej jeszcze je pogłębia (zwłaszcza w przypadku dzieci nadpobudliwych, agresywnych). Stosowanie bicia może spowodować jedynie nasilenie tendencji do atakowania i agresji.
- Stawiać niewłaściwe zakazy – nigdy nie zakazujmy tego, co jest związane z podstawowymi potrzebami dziecka nadpobudliwego np. skakanie w domu, wyjście na podwórko, generalnie – aktywność i ruch.
- Mącić dzieciom w głowie -wprowadzać konsekwencje, które wiadomo, że z dużym prawdopodobieństwem nie zostaną wyciągnięte.
- Dołować – konsekwencja lub nagana nie powinna dziecka osądzać (krytykować jego charakter) i obniżać poczucia własnej wartości lecz wskazać konkretny błąd, dać tym samym możliwość jego naprawy.
- Gderać na „nie” – nie wolno upominać dziecka z powodu jego żywiołowości (przecież to nie jest zależne od niego!), należy zaniechać więc uwag typu: „nie skacz”, „nie wierć się”, a właśnie umożliwić „wyżycie się” (z wyciszeniem po aktywności).
- Przełamywać na siłę upór – układ nerwowy dziecka nadpobudliwego ma mniejszą odporność – wszelkie drastyczne środki wychowawcze wzmagają tylko jego pobudliwość.
- Karać dziecka na przykład dodatkową nauką – wzmacnia się w dziecku wówczas przekonanie, że uczenie się jest samo w sobie karą.
Dziecko nadpobudliwe jest wyjątkowe, a życie z nim niepowtarzalne. I choć rzeczywistość nie zawsze wydaje się być kolorowa, to stosując się do powyższych wskazówek można ją oswoić. A co najważniejsze – pomóc swojemu maluchowi.
Zachęcamy do artykułu Dziecko nadpobudliwe – jak mu pomóc?
